Jakie są pierwsze objawy raka nerki?
Nie daje bólu, nie powoduje widocznych dolegliwości, a mimo to z każdym miesiącem zajmuje coraz większą część nerki, powoli niszcząc jej strukturę. Dla wielu pacjentów diagnoza „rak nerki” brzmi jak grom z jasnego nieba, ponieważ pierwsze objawy są na tyle subtelne, że łatwo je zlekceważyć lub pomylić z przeziębieniem, przemęczeniem czy problemami z kręgosłupem.
Rak nerki stanowi około 3% wszystkich nowotworów złośliwych i coraz częściej dotyka osoby po 50. roku życia, zwłaszcza mężczyzn. To nowotwór, który może długo pozostawać w ukryciu, ale jeśli zostanie wykryty we wczesnym stadium, daje ogromne szanse na skuteczne leczenie. Klucz tkwi w czujności i w umiejętności dostrzeżenia sygnałów, które nerki wysyłają, zanim będzie za późno.
Czym jest rak nerki?
Rak nerki, znany także jako rak nerkowokomórkowy to nowotwór złośliwy wywodzący się z komórek nabłonkowych kanalików nerkowych, struktur odpowiedzialnych za filtrację i oczyszczanie krwi. Stanowi on najczęstszy nowotwór złośliwy nerki, odpowiadający za około 90% wszystkich przypadków nowotworów nerkowych na świecie.
Rak nerki rozwija się zwykle w korze nerki, a jego biologiczna agresywność oraz zdolność do dawania przerzutów zależą od podtypu histologicznego, mutacji genetycznych oraz stadium zaawansowania w momencie rozpoznania. Globalnie choroba ta jest 14. najczęściej diagnozowanym nowotworem złośliwym, a w Polsce co roku notuje się około 5 tysięcy nowych przypadków. Występuje dwukrotnie częściej u mężczyzn niż u kobiet, a szczyt zachorowań przypada między 60. a 70. rokiem życia.
Jakie są wczesne objawy raka nerki?
We wczesnym stadium rak nerki zazwyczaj nie daje żadnych objawów. U większości pacjentów nowotwór wykrywany jest przypadkowo podczas badań obrazowych (USG lub tomografii komputerowej) wykonywanych z innych powodów. Zaledwie około 30% przypadków diagnozuje się na etapie, gdy zmiana ogranicza się do obrębu nerki.
Klasyczna triada objawów, czyli krwiomocz, ból w okolicy lędźwiowej i wyczuwalny guz występuje dziś rzadko i zwykle świadczy o zaawansowanym stadium choroby.
Wczesne symptomy mogą mieć charakter paraneoplastyczny, wynikający z wydzielania przez guz substancji biologicznie czynnych. Należą do nich: niewyjaśniona gorączka, utrata masy ciała, osłabienie, nadciśnienie tętnicze, anemia czy podwyższony poziom wapnia we krwi. Zmiany te często ujawniają się w rutynowych badaniach laboratoryjnych, zanim pojawią się objawy ze strony samej nerki.
Jakie czynniki wpływają na rozwój raka nerki?
Rozwój raka nerki jest wynikiem współdziałania czynników środowiskowych, stylu życia i genetycznych. Większość przypadków (nawet do 98%) ma charakter sporadyczny, co oznacza, że nie są dziedziczone, lecz powstają w wyniku nabytych mutacji komórkowych.
Do najważniejszych czynników środowiskowych należą: palenie tytoniu, otyłość oraz nadciśnienie tętnicze. Udowodniono, że zaprzestanie palenia i utrzymanie prawidłowej masy ciała zmniejszają ryzyko zachorowania. Dodatkowo ekspozycja zawodowa na związki chemiczne, takie jak arsen, kadm, azbest czy trójchloroetylen, zwiększa prawdopodobieństwo rozwoju nowotworu w obrębie nerki.
Zwiększone ryzyko obserwuje się także u pacjentów z przewlekłą chorobą nerek, po transplantacji lub długotrwale dializowanych.
Około 2–9% przypadków raka nerki ma podłoże genetyczne. Występują one częściej u młodszych pacjentów i często mają charakter obustronny lub wieloogniskowy. Do najważniejszych zespołów dziedzicznych predysponujących do raka nerki należą:
- zespół von Hippel–Lindau (mutacja genu VHL, typowy dla raka jasnokomórkowego),
- zespół Birt–Hogg–Dubé (rak chromofobny lub onkocytoma),
- dziedziczny rak brodawkowaty nerki (mutacja MET),
- wrodzona leiomiomatoza i RCC (mutacja FH).
Zrozumienie roli tych czynników ma duże znaczenie dla profilaktyki, wczesnego wykrycia oraz indywidualizacji leczenia raka nerki.
Czy nowotwór nerki daje przerzuty?
Tak, rak nerki to nowotwór złośliwy o wysokim potencjale przerzutowym. U około 25% pacjentów w chwili rozpoznania stwierdza się już przerzuty odległe, a w zaawansowanym stadium choroby (IV stopień) rokowanie jest niekorzystne, gdyż pięcioletnie przeżycia nie przekraczają 10%. Co więcej, rak nerki może dawać późne przerzuty, nawet wiele lat po usunięciu guza pierwotnego.
Najczęściej rozsiew następuje drogą krwi, a rzadziej przez układ chłonny. Typowe lokalizacje przerzutów obejmują płuca, kości, wątrobę, mózg oraz węzły chłonne. W przypadku raka jasnokomórkowego, który stanowi 80% wszystkich nowotworów nerek, przerzuty występują szczególnie często, natomiast rak chromofobny rozprzestrzenia się zdecydowanie rzadziej.
Jak przebiega leczenie raka nerki?
Leczenie raka nerki zależy od stopnia zaawansowania choroby, typu histologicznego oraz ogólnego stanu pacjenta. Wyróżnia się dwa główne cele terapii: leczenie radykalne (gdy guz jest ograniczony do nerki) i leczenie systemowe (w chorobie uogólnionej z przerzutami).
Leczenie raka nerki ograniczonego do narządu
Podstawową metodą jest chirurgia poprzez całkowite lub częściowe usunięcie guza.
Częściowa nefrektomia (operacja oszczędzająca miąższ nerki) jest preferowana, gdy guz ma mniej niż 7 cm i nie nacieka sąsiednich struktur.
Radykalna nefrektomia (usunięcie całej nerki) stosowana jest przy większych nowotworach lub gdy zabieg oszczędzający nie jest możliwy.
U wybranych, starszych pacjentów z małymi guzami możliwy jest aktywny nadzór, regularne badania kontrolne bez natychmiastowej operacji. Alternatywą są metody ablacyjne, takie jak krioablacja lub ablacja prądem o częstotliwości radiowej.
Po operacji u pacjentów z wysokim ryzykiem nawrotu rozważa się immunoterapię adiuwantową,, który może zmniejszyć ryzyko wznowy choroby.
Leczenie raka nerki z przerzutami
W stadium zaawansowanym leczenie ma charakter systemowy. Obecnie standardem są terapie skojarzone, łączące immunoterapię z inhibitorem kinazy tyrozynowej. U części chorych stosuje się także podwójną immunoterapię. W wybranych przypadkach wykonuje się również cytoredukcyjną nefrektomię (usunięcie guza pierwotnego przy przerzutach) lub metastazektomię - chirurgiczne usunięcie pojedynczych przerzutów.
Dzięki rozwojowi terapii celowanych i immunoterapii rokowanie pacjentów z rakiem nerki znacznie się poprawiło, a leczenie coraz częściej pozwala na długotrwałą kontrolę choroby.
Objawy raka nerki - podsumowanie
Rak nerki to choroba, która przez długi czas potrafi rozwijać się po cichu, bez bólu, bez wyraźnych objawów, bez alarmujących sygnałów. Właśnie dlatego tak ważna jest czujność i profilaktyka. Wczesne wykrycie, często przypadkowe podczas rutynowego badania USG, może uratować życie i pozwolić na całkowite wyleczenie.
Choć nowotwór nerki potrafi dawać przerzuty i nawracać po latach, medycyna dysponuje dziś coraz skuteczniejszymi metodami terapii od nowoczesnych operacji oszczędzających miąższ nerki, po immunoterapię i leczenie celowane, które pozwalają kontrolować chorobę nawet w zaawansowanym stadium.
Najlepszą strategią pozostaje jednak świadomość i znajomość pierwszych objawów, reagowanie na niepokojące zmiany oraz regularne badania profilaktyczne. W przypadku raka nerki to właśnie wczesne wykrycie daje największą szansę na skuteczne leczenie i powrót do zdrowia.
Bibliografia:
Wysocki PJ, Chłosta P, Chrzan R, et al. Polish Society of Clinical Oncology and Polish Urological Association Guidelines for the diagnosis and treatment of renal cell cancer. Oncology in Clinical Practice. 2020; 16(6): 301–330. DOI: 10.5603/OCP.2020.0029.
Olszewski WT. Rak nerki — patomorfologia i uwarunkowania genetyczne. Onkologia w Praktyce Klinicznej. 2007; 3(supl. A): A5–A9. ISSN 1734–3542.
Powles T, Albiges L, Bex A, et al. Renal cell carcinoma: ESMO Clinical Practice Guideline for diagnosis, treatment, and follow-up. Annals of Oncology. Wersja opublikowana online 22 maja 2024.
Balcerek M. Rak nerki w Polsce – epidemiologia, diagnostyka i dostępne metody leczenia. Praca poglądowa w ramach specjalizacji: farmacja kliniczna. Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu, Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Analityki Medycznej. Wrocław, 2023.